W sierpniu 1914 r., na tyłach wojsk rosyjskich, w wyniku zjednoczenia działających na terenie Warszawy: Związku Walki Czynnej i Polskich Drużyn Strzeleckich powstała tajna organizacja która dwa miesiące później przyjęła nazwę – Polska Organizacja Wojskowa. POW prowadziła działalność o charakterze wywiadowczym i dywersyjnym skierowaną przeciw Rosji. 22 października 1914 r. kierownictwo jej objął przedstawiciel Józefa Piłsudskiego – Tadeusz Żuliński. Od wiosny 1915 r. coraz wyraźniej pojawiał się nowy czynnik, sprzyjający rozwojowi prac wojskowych, inicjowanych przez POW. Powolnej ewolucji poglądów ludności cywilnej sprzyjały m.in. narastające zmęczenie wojną oraz brutalność z jaką dokonywano ewakuacji w głąb Rosji po przełamaniu przez Niemców frontu rosyjskiego. W sierpniu 1915 r., część członków POW ujawniła się i wstąpiła do I Brygady Legionów Polskich (Batalion Warszawski POW dowodzony przez komendanta por. Tadeusza Żulińskiego).

Polska Organizacja Wojskowa propagująca w społeczeństwie ideologię niepodległościową dążyła pod naczelnym hasłem „Rządu i Wojska” do utworzenia tych dwóch najkonieczniejszych atrybutów życia państwowego. Z dużym zainteresowaniem przyjęła akt 5 listopada 1916 r.  i 17 stycznia 1917 r. podporządkowała się Tymczasowej Radzie Stanu. Wiosną 1917 r. gdy okazało się, że Niemcy nie zamierzają poważnie traktować TRS i rozwiązać sprawy polskiej w duchu żądań obozu niepodległościowego wstrzymała przygotowania mobilizacyjne, a następnie pisemną i ustną agitacją uniemożliwiła prawie całkowicie zarządzony przez władze werbunek ochotniczy. Po kryzysie przysięgowym i uwięzieniu Piłsudskiego rozpoczęła przygotowania do walki z okupantami. Zasilona ukrywającymi się legionistami i Polakami z korpusów wschodnich stała się potężną siłą i duchem tajną armią. Komendantem Głównym POW został wówczas płk Edward Rydz-Śmigły. Pracami organizacji na poszczególnych terenach kierowały Komendy Naczelne: KN 1 obejmująca Królestwo a następnie okupację niemiecką; KN 2 – Galicję; KN 3 – Ukrainę, Białoruś i Rosję; KN 4 – okupację austriacką. W listopadzie 1918 r. POW stanowiła siłę zbrojną Tymczasowego Rządu Ludowego w Lublinie.

dr hab. prof. Akademii Obrony Narodowej Zbigniew Gnat-Wieteska